2020’de ABD ve AB’de rekor sayıda kömür santrali kapandı, Çin’de yeni devreye alınan kömürlü termik santral sayısındaki artış ise bu düşüşü gölgeliyor. Türkiye’de ise planlanan kömürlü termik santrallerin yarısından fazlası iptal edildi.
Global Energy Monitor tarafından hazırlanan raporun yazarları arasında Sierra Club, Enerji ve Temiz Hava Araştırma Merkezi (CREA), Climate Risk Horizons, GreenID, Ekosfer ve Avrupa İklim Eylem Ağı’ndan (CAN Europe) uzmanlar yer alıyor.
Rapora ulaşmak için tıklayınız.
Global Energy Monitor (GEM) tarafından yayımlanan yeni rapor; Çin’de devreye alınan kömürlü termik santral sayısındaki ani yükselişin, 2020 yılında dünyanın geri kalanında devreden çıkarılan termik santrallerle telafi edildiğini gösteriyor. Buna rağmen kömür kurulu gücünde 2015’ten bu yana ilk kez küresel ölçekte artış yaşanıyor. 2020’de toplam kurulu gücü 87,4 GW olan planlanan kömür santrallerinin %85’i Çin’de. Çin, Türkiye ve Balkanlar’daki kömür santrallerinin de yegâne yatırımcısı olmayı sürdürüyor.
Dünyadaki kömürlü termik santral planlarının yıllık değerlendirmesinin yedincisi olan Yükseliş ve Çöküş 2021: Kömürlü Termik Santrallerin Küresel Takibi raporu, 2020 yılında 37,8 GW’lık kömürlü termik santralin kapandığını gösteriyor. Termik santralleri kapatan ülkelerin başında ABD (11,3 GW) ve AB ülkeleri (10,1 GW) geliyor. Rapor aynı zamanda Trump’ın ‘kömüre hücum’ vaadinin gerçekleşmediğini gösteriyor. Devre dışı bırakılan kömür kurulu gücü Obama’nın ikinci döneminde 48,9 GW iken, Trump’ın görev yaptığı dönemde 52,4 GW’a yükseliyor.
Çin, 2020 yılında dünyadaki yeni kömürlü termik santrallerin (50,3 GW) %76’sını oluşturan 38,4 GW kapasiteyi devreye aldı. Çin’deki yükseliş dışında dünyada 11,9 GW güçte kömür santrali devreye alındı. Ancak devreden çıkarılan santrallerin dikkate alındığı, Çin’in hesaba katılmadığı durumda, dünyadaki kömür santrallerinin kurulu gücü 2020’de 17,2 GW düştü. Çin hariç, dünya genelindeki kömür kurulu gücü art arda üç yıldır azalıyor.
Bangladeş, Filipinler, Vietnam ve Endonezya’da planlanan 62 GW kurulu güçteki yeni termik santral projelerinin iptaline yönelik açıklamalar yapıldı. Bu durum, Çin dışında, Asya’da planlanan kömür santrallerinin çöküşüne işaret ediyor. GEM, belirtilen dört ülkede inşaat aşamasına geçmemiş, planlama safhasında bulunan 25,2 GW’lık kömür santrali projesi kaldığına işaret ediyor. Bu durum, yalnızca beş yıl önce bu dört ülkede planlama aşamasında bulunan 125,5 GW’lik santrale kıyasla, proje stoğunun %80 küçüldüğü anlamına geliyor.
Türkiye’de son bir senede 26 kömürlü termik santral projesi iptal edildi
Türkiye’de de benzer bir eğilim gözlemleniyor. İzin-lisans aşamasındaki kömür kapasitesi, ulusal ölçekte sağlanan teşviklere rağmen, 2015’teki 59,2 GW seviyesinden 2020 yılına gelindiğinde 20,4 GW’a geriledi, yani yaklaşık 40 GW’lık kapasite rafa kalktı. Bu durum proje stoğunda %66 oranında bir düşüş anlamına geliyor. Sadece 2020 yılında 21, 2021’de ise beş kömürlü termik santral projesi ya iptal edildi ya da rafa kalktı. Öte yandan, kamuoyu tepkisinin artması ve yatırımcıların iştahının azalmasıyla, Türkiye’deki yetkililer kömür projelerinin finansmanı için yüzünü Çin’e döndü. Türkiye’de yeni kömür projelerinin hayata geçmesi için yegâne olanak Çinli yatırımcılar olarak görülüyor. 1,3 GW kurulu gücündeki EMBA Hunutlu termik santralinin inşaatı, Çin’den alınan 1,38 milyar dolarlık finansman sayesinde devam ediyor. Türkiye Varlık Fonu, Kahramanmaraş’ta planlanan ve 1,8 GW kurulu güçteki Afşin C kömür santrali projesine yönelik 2021’de gerçekleştireceği ihale için Çinli şirketlerin dikkatini çekmeye çalışıyor.
Küresel ölçekte, yeni devreye alınan termik santraller 2020 yılında 50,3 GW’a geriledi. Bu rakam, 2019’da devreye giren santrallere kıyasla %34 düşüş gösterdi. Bu düşüşün nedenleri arasında planlama aşamasındaki projelerin finansman zorlukları ve birçok projenin COVID-19 salgını nedeniyle ertelenmesi bulunuyor.
Hindistan’da, 2 GW’lık termik santralin devreye alınması ve 1,3 GW’lık termik santralin devre dışı bırakılması sonucu, kömür kurulu gücündeki net artış 2020’de yalnızca 0,7 GW olarak gerçekleşti.
İnşaatı başlayan santrallerin kurulu gücünde %5 oranında gerileme yaşandı. 2019’da 28,3 GW olan inşa halindeki kurulu güç, 2020’ye gelindiğinde 27,0 GW’a geriledi. Çin dışında inşaatı başlayan termik santral kurulu gücü 2020 yılına gelindiğinde, 2019’daki 21,1 GW’lık seviyesinden 5,5 GW’a geriledi. Bu durum inşaatı başlayan termik santral kurulu gücünde %74 oranında düşüş anlamına geliyor.
Avrupa İklim Eylem Ağı (CAN Europe) Türkiye İklim ve Enerji Politikaları Koordinatörü Özlem Katısöz, “Türkiye’deki eğilim de enerji politikasının, yeni kömür santrali yapma hedefini terk etmek ve rüzgar ve güneş gibi yenilenebilir kaynakları daha etkin şekilde teşvik etmek üzere revize edilmesinin zamanının geldiğini gösteriyor. Hatta ötesine geçip, AB’deki gibi işletmedeki kömür santrallerinin kapatılmasına yönelik adil ve hızlı bir enerji dönüşümü ile kömürden çıkış planlarına başlamamız gerekiyor.”
Ekosfer Derneği’nin kurucularından Özgür Gürbüz, “Türkiye’nin hâlâ kömürden çıkış planı bulunmuyor ve hükümet kömür santrallerinin sayısını artırmak istiyor. Ekonomik kriz ve koronavirüs salgını, kömür santrallerindeki gelişmeleri yavaşlattı ancak daha fazlasına ihtiyaç duyuyoruz. İklimi koruma konusunda anlamlı bir hedefin yokluğunda, kömür projeleri genellikle iklim değişikliğine etkisi dikkate alınmadan tartışılıyor. Turkiyedekomur.org isimli web sitesiyle, Türkiye’deki kömür sorununun iklim değişikliği ve küresel gelişmeler göz önünde bulundurularak değerlendirilmesine katkıda bulunmayı amaçlıyoruz. Resmin bütününü görmek, Türkiye’nin iklim dostu enerji politikaları oluşturmasına ve Paris İklim Anlaşması’nı onaylamanın öneminin ortaya çıkmasına yol açmasını umuyoruz.” diyor.
Global Energy Monitor’da Kömür Programı Direktörü olarak görev yapan Christine Shearer, “2020 yılında, birçok ülkenin enerji planlarında kömürün miktarını azaltmak üzere ardı ardına açıklamalar yaptığına şahit olduk. Dünyanın birçok yerinde planlama aşamasındaki kömür santrallerinin, planlanan son santraller olmaları oldukça olası görünüyor.” diyor.
Enerji ve Temiz Hava Araştırma Merkezi (Centre for Research on Energy and Clean Air, CREA) baş analisti Lauri Myllyvirta, “Geçtiğimiz yıl Çin’de, Almanya ve Polonya’nın toplam kömür kapasitesine denk düzinelerce yeni kömür santrali proje stoğuna eklendi. Bu projeler, ülkenin 2030 yılı itibarıyla emisyonlarının düşüşe geçmesi ve 2060’tan önce karbon nötr hale gelmesine yönelik taahhüdünün hayata geçmesinin önünde engel yaratıyor. Bu projelerin iptali, ülkenin düşük karbonlu kalkınma patikasında ilerlemesine imkân tanıyacaktır” diyor.
Rapora ulaşmak için tıklayınız.
Ekosfer hakkında
İnsan kaynaklı iklim değişikliğini durdurmak için gerekli politikaların uygulanması, biyoçeşitliliğin bozulmaması, ekolojik dengenin korunması, ekonomik faaliyetlerin ekolojik dengenin korunmasını amaçlayan bir bakış açısıyla hayata geçirilmesi için çalışan bir çevre örgütüdür. Daha fazla bilgi için ekosfer.org.
Avrupa İklim Eylem Ağı (CAN Europe) hakkında
Avrupa İklim Eylem Ağı (CAN Europe), geri dönüşü olmayan iklim değişikliğiyle mücadele eden Avrupa’nın öncü STK koalisyonudur. Çevre, kalkınma, gençlik, inanç ve sağlık alanlarından sivil toplum kuruluşlarını, ortak savunuculuk kampanyaları ile bir araya getirerek etkilerini artıran bir ağdır. Avrupa Birliği üyesi ülkeler, Batı Balkanlar ve Türkiye’yi de kapsamak üzere 38 Avrupa ülkesinden 170 üye organizasyonu temsil eden CAN Europe, sürdürülebilir iklim, enerji ve kalkınma politikalarını destekler. Ağın, Türkiye’den de 7 üyesi bulunmaktadır. www.caneurope.org.
Global Energy Monitor (GEM) hakkında
Global Energy Monitor (GEM) küresel temiz enerji hareketini desteklemek amacıyla fosil yakıt projeleri hakkında bilgi üretip, paylaşmaktadır. Yürütmekte olduğu projeler arasında Küresel Kömür Santrali Takipçisi (Global Coal Plant Tracker), Küresel Fosil Altyapı Takipçisi (Global Fossil Infrastructure Tracker), Küresel Kömür Madenciliği Takipçisi (Global Coal Mine Tracker), Küresel Çelik Tesisleri Takipçisi (Global Steel Plant Tracker), Avrupa Doğal Gaz Takipçisi (Europe Gas Tracker), CoalWire haber bülteni ve GEM wiki bulunmaktadır. Daha fazla bilgi için: www.globalenergymonitor.org
Sierra Club hakkında
Sierra Club, yerel hareket aktivizmi, eğitim, lobicilik ve yasal girişimler aracılığıyla temiz enerjiyi teşvik etmek, toplumların sağlığını ve yaban hayatını korumak için çalışmaktadır. Daha fazla bilgi için: www.sierraclub.org.
Enerji ve Temız Hava Araştırmaları Merkezi (CREA) hakkında
CREA (Enerji ve Temiz Hava Araştırmaları Merkezi) hava kirliliği trendleri, nedenleri ve yol açtığı sağlık etkilerinin yanı sıra çözümleri hakkında da bilgi sağlamayı amaçlayan bağımsız bir araştırma örgütüdür. Daha fazla bilgi için: www.energyandcleanair.org.
Climate Risk Horizons hakkında
Climate Risk Horizons, iklim krizinin Hindistan üzerindeki mevcut ve uzun dönemli maddi etkilerini tespit ve analiz eder. Bu etkiler, doğrudan iklim değişikliğinden ve dönüşüme eşlik edecek bozulmadan kaynaklanmaktadır. Yakın zamanda yapılan çalışmalar arasında eski kömürlü termik santrallerin hızlıca devreden çıkarılmasının ekonomik faydaları bulunmaktadır. Daha fazla bilgi için bkz. climateriskhorizons.com.
GreenID hakkında
GreenID, Vietnam’da ve daha geniş Mekong bölgesinde sürdürülebilir kalkınmayı teşvik etmek için çalışmaktadır. GreenID, sürdürülebilirliğin teşvik edilmesi için yönetişim, organizasyonel yapılar ve sosyal ve teknoloji entegrasyonu ile ilgili kısıtlamalar üzerinde yoğunlaşmaktadır. GreenID, sürdürülebilir çözümlerin politika ve yerel topluluklara entegre edilmesine yardımcı olacak en yeni küresel bilgi ve teorilere vakıf olmanın yanı sıra proje bazında deneyimlere de sahiptir. Daha fazla bilgi için bkz. en.greenidvietnam.org.vn.
